Bəs udilər niyə buranı unutmaq istəyir? Mənə verilən məlumata görə Osmanlı ordusu kəndə girəndə yerli xalqı erməni zənn edərək bir zamanlar bu təpənin yerində mövcud olmuş kilsənin içinə dolduraraq xəncərləyib. Nicin udi əhalisi (kəndin 3 məhəlləsi azərbaycanlı-türkdür) 1914-cü ildə 10.000 nəfərə çatırdısa 1918-ci ildə bu rəqəm 8.000 civarına enib. Sakinlərdən birinin ulu babasının qardaşı Osmanlı əsgərləri tərəfindən əsir aparılarkən onun atası onsuz qalmağa dözə bilməyəcəyini deyərək silahını götürüb özü də onların arxasınca düşüb. Heç birindən xəbər alan olmayıb.

Sakinlər dedilər ki, tarixən udilər xristian olduqları üçün qonşu müsəlman xalqlardan, erməni olmadıqları üçün isə ermənilərdən əziyyət çəkiblər. Osmanlılardan əvvəl Şəki xanı Hacı Çələbi (böyük ehtimal özü də əslən müsəlmanlaşmış udi olan Qara Keşişin nəslindən idi) udilərə sırf xristian olduqları üçün cizyədən əlavə “din ipəyi” vergisi qoymuşdu.

Hacı Çələbidən öncə isə qonşu ləzgi xalqından olan, Hacı Davud xanın üsyanı zamanı udilər məcburi müsəlmanlaşdırılıblar. İohann Qustav Qerberin hələ 1728-ci ildə yazdıqlarına əsasən üsyan zamanı Qəbələ əhalisi qılınc gücünə, məcburi müsəlmanlaşdırılıb.

Yenə udilər tarixən erməni kilsəsi tərəfindən assimilyasiyaya məruz qoyulmuşdu. Yazdıqları ərizələrdən birində onlara ermənicə yox, udicə bilən bir keşiş göndərilməsini tələb edirdilər:

Biz, Udilər, çox yaxşı bilirik ki, ermənilər üçün önəmsizik… Biz həmişə Erməni camaatının lazımsız, çürümüş, kompromisə gedən elementi kimi bilinmişik. Buna görə də, özümüzü bu vəzifələrdən azad hesab edirik: qoy Müqəddəs Zatı-Aliləri bilsin ki, bizim müqaviləmiz artıq gözardı edilir və biz keşişi özümüzdən olan Rus kilsəsinə qoşulmağa hazırıq. Zatı-Müqəddəsləri istəyir inansın, istəyir inanmasın. Müqəddəs Zatı-Aliləri, xahiş edirik, bizə kömək edin və öz mənəvi çobanımız olaraq seçdiyimiz Sekston Qalust Stepanyan Palçiantsı bizə təyin edin ki, bu istəyimizdən bizi daşındırasınız (Ermənistan Milli Arxivi, fond 56, siyahı 1, dosye 6662, səh. 2)

…bizim ən böyük istəyimiz odur ki, keşişimiz öz xalqımızdan olsun; çünki biz Aydınladan Müqəddəs Qriqorinin kilsəsində olsaq belə bizim dilimiz fərqlidir: biz Udiyik və Nic və Vartaşendən başqa heç yerdə yaşamırıq. Bizim erməni dili haqda ən kiçik bir fikrimiz yoxdur, nə də Müqəddəs Kitabı başa düşürük… (Ermənistan Milli Arxivi, fond 56, siyahı 1, dosye 5214, səh. 1)

Təəssüf ki, internetdə gedən bu qədər təbliğata, maarifçilik tədbirlərinə, Nicdəki kilsələrdəki bərpa işlərinə rəğmən hələ də udiləri erməni zənn edənlər, onlara internetdə hücum edənləri görmək mümkündür. Sosial media dövründə xüsusilə bu kimi provokasiyalar təhlükəli hal alır. Məsələn, 1 Yanvar 2021-ci ildə hansısa təxribatçının Whatsappda yazdığı statusa görə səhəri gün kənddə qarşıdurma yaranmışdı. Həmin qarşıdurmanın videosunu kənd sakinlərindən biri çəkib. Belə ki, kimsə Whatsappda yazıb ki, Nicdə ermənilər yaşayırlar, şəhidlərimizin ölümünü bayram kimi qeyd edib atəşfəşanlıq ediblər, nə bilim udilər erməni olduqlarını sübut etdilər. Təbii ki, yeni ildə atəşfəşanlıq təbii bir şey idi. Ancaq sosial media dövründə bu qədər cahilcə, özü də 100 ildən çox bir müddətə yanbayan yaşadığın bir xalqa qarşı belə təxribata düşmə ehtimalı belə insanı təhlükəsizlik barədə düşündürür.

Udilərin ən böyük problemlərindən biri də işsizlik problemidir. Kənddə qalarkən çayxanalarda işsiz-gücsüz qalan çoxlu gənci gördük. Onların bəziləri ümumiyyətlə rayonlarda iş imkanlarının az olmasından gileyləndilər. Hətta bəzi sahibkarların onları xristian olduqları üçün “əşi bunlar ermənidir” deyib işə almadığını da bildirdi. Buna görə də bir az pul yığanlar üzünü Rusiyaya tutur və orada işləyib-yaşamağa başlayır. Nicdə qalmağı bacaranlar isə əsasən kənd təsərrüfatı sayəsində dolana bilənlərdir.

Görünür ki, bu barədə hələ çox iş aparmaq lazımdır. Söhbət nə vaxt udilərdən düşsə “qardaşımız”, “multikulturalizm”, “alban kilsəsi” deyib əl-ayağa düşməklə işlər həll olmur. İnsan gərək yaşadığı ölkəni də tanısın. Ona görə hər bir azərbaycanlıya ömürlərində heç olmasa bir dəfə Nic və Oğuza getməklərini məsləhət görürəm. Bu səfərlər həm də yerli iqtisadiyyatı canlandırmağa kömək ola bilər.

İnsanımız “belə həssas məsələlərə” gələndə məntiqdən kənar, emosional davranmağa meylli olduğu üçün yuxarıda dediyimi təkrarlayıram – öz problemlərimizin üzərinə getməyi bacarmalıyıq. Ölkənin etnik çoxluğu olaraq bizim mənəvi borcumuzdur ki, azlıqları qoruyaq, onları öyrənək və cəhalətə qarşı müdafiə edək. Əks halda Nic kəndi Mücü kəndinin taleyini yaşayacaq.

Nicdə cəmi 2 gün qalsam da, mənim üçün böyük bir yenilik oldu və çox şey öyrəndim. Ora bir daha qayıdacağam. Bu dəfə onu daha yaxşı vəziyyətdə görməyi ümid edirəm.